Μένει στο κέντρο της Αθήνας, κάπου στο Παγκράτι, και αγαπάει πολύ την αστική πλευρά της πόλης. Της αρέσει να περπατάει από το Ζάππειο ως το Θησείο, να πηγαίνει σινεμά, να βλέπει παραστάσεις, να συναντάει τους φίλους της. Αυτά είναι ίσως λίγα πράγματα που δεν ξέρουμε για την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Γιατί μέσα από την πολύχρονη και τόσο σημαντική καριέρα της στην ελληνική και την παγκόσμια μουσική σκηνή, είναι σίγουρο ότι λίγο πολύ, όλοι έχουμε σχηματίσει μια εικόνα για αυτήν και τα τραγούδια της. Γιατί είναι από τους καλλιτέχνες που τους ταυτίζεις με τα τραγούδια τους. Δεν χρειάζεται λοιπόν ιδιαίτερες συστάσεις!
Το καλοκαίρι κυκλοφόρησε, μετά από 7 χρόνια, έναν νέο δίσκο με τίτλο «9+1 Ιστορίες». Με αφορμή αυτό, συζητήσαμε για το 3ο τεύχος του The Machine για την δική της ιστορία…
Πόσα χρόνια συμπληρώνετε φέτος στη μουσική;
35 χρόνια ακριβώς! Τραγουδάω από το 1980.
Με τι φιλοδοξίες λοιπόν ξεκινήσατε να τραγουδάτε το 1980;
Η αλήθεια είναι ότι ξεκίνησα λιγάκι τυχαία, χωρίς να έχω την φιλοδοξία να γίνω μουσικός ή τραγουδίστρια. Τραγούδησα για πρώτη φόρα, όπως είναι γνωστό, με την Οπισθοδρομική Κομπανία. Μάλιστα όταν το συγκρότημα διαλύθηκε, σταμάτησα κι εγώ για έναν χρόνο να τραγουδάω γιατί δεν ήξερα αν ήθελα να ασχοληθώ με αυτή τη δουλειά. Δεν είχα σκοπό να συνεχίσω στη μουσική, μου φαινόταν ότι απλά ήταν μια φάση που πέρασα στα νιάτα μου (γελάει). Ήρθαν όμως έτσι τα πράγματα και έμεινα σε αυτή τη σκηνή. Στη συνέχεια ονειρεύτηκα πράγματα που έγιναν πραγματικότητα αλλά και πολλά που ξεπέρασαν τις προσδοκίες μου. Έχω πάρει μόνο ευτυχία από αυτή την απόφασή μου να παραμείνω στη μουσική!
Μου κάνει εντύπωση που μια τόσο σημαντική καριέρα ξεκίνησε τυχαία όπως λέτε…
Κι όμως! Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την μουσική λίγο πριν φύγω για σπουδές στο εξωτερικό. Θα πήγαινα στην Ιταλία να σπουδάσω Αρχαιολογία, κάτι που τελικά δεν συνέβη. Τότε λοιπόν προέκυψε αυτή η γνωριμία με τα παιδιά που έπαιζαν ρεμπέτικα. Είχαν ήδη μια πρόταση να συμμετάσχουν σε ένα πρόγραμμα που ετοίμαζε ο Διονύσης Σαββόπουλος, οπότε με αυτή την μοιραία τελικά συνάντηση που είχαμε τότε, αποφάσισα να πορευτώ. Η σχέση μου με την μουσική ωστόσο είναι βαθιά και ουσιαστική από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Εξάλλου η μισή Ελλάδα τραγουδάει και η άλλη μισή γράφει τραγούδια. Όλοι μας έχουμε στην χώρα αυτή ιδιαίτερη σχέση με την μουσική.
Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, που βρίσκετε έμπνευση και αφορμές για να συνεχίζετε να ασχολείστε με την μουσική;
Η ίδια η μουσική είναι η αφορμή. Αυτό που αναζητάς πάντα από αυτή την τέχνη είναι αυτό το δημιουργικό στροβίλισμα που προϋποθέτει. Οι συναντήσεις με πολλούς ανθρώπους, η ανταλλαγή απόψεων, οι αναπάντεχες επαφές, οι νέοι ήχοι, οι καινούργιες μουσικές. Η μουσική σε φέρνει σε επαφή με έναν άλλο κόσμο και μέσα από αυτό το πρίσμα σε κάνει να σκέφτεσαι, να λειτουργείς, να αλλάζεις, να αντιλαμβάνεσαι διαφορετικά τα γεγονότα και να δημιουργείς καινούργια πράγματα. Για μένα, ακόμη, δεν υπάρχει πιο όμορφο πράγμα από την τέχνη αυτή!
Δεν έγινε ποτέ ρουτίνα η δουλειά σας;
Δεν νομίζω! Αυτή η δουλειά αλλάζει διαρκώς συνθήκες και δεδομένα, δεν μπορείς εύκολα να βαρεθείς. Εκτός αν το κάνεις εσύ ο ίδιος ρουτίνα, κάτι που μπορεί να συμβεί σε όλες τις δουλειές και σε όλες τις καταστάσεις. Εμείς φροντίζουμε το κάθε μας live να είναι ξεχωριστό. Και λέω εμείς, γιατί δεν είμαι μόνο εγώ πάνω στη σκηνή, αλλά υπάρχει μια ολόκληρη ομάδα που δουλεύει για να βγει μια μουσική παράσταση στο κοινό. Υπάρχουν τεχνικοί, ηχολήπτες, βοηθοί, μουσικοί, παραγωγοί και ένας ολόκληρος κόσμος που κάθε φορά δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να γίνουν όλα όσο όμορφα πρέπει. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά ότι έχει αυτή η δουλειά, είναι ότι περικλείει πολύ αγωνία και πολύ άγχος!
Είστε αγχώδης;
Ναι, είμαι αρκετά αγχώδης από τη φύση μου.
Πως το διαχειρίζεστε;
Ανάλογα από πού προέρχεται. Το άγχος της τέχνης μου πολλές φορές είναι δημιουργικό, συμβαίνει αυτό στους καλλιτέχνες εξάλλου. Άλλες φορές μπορεί να μην καταφέρνω να το διαχειριστώ και να με καταβάλει. Έχει να κάνει νομίζω με την φάση που βρίσκεσαι προσωπικά σε κάθε περίοδο.
Είναι εύκολο να καταφέρει κανείς να ‘’παίξει’’ με τους δικούς του όρους σε αυτόν τον χώρο;
Όχι, είναι δύσκολο. Και μάλιστα στα χρόνια που διανύουμε τώρα είναι ακόμη πιο δύσκολο. Ανέκαθεν ήταν δύσκολο να βάζεις τους δικούς σου όρους για τον τρόπο που θέλεις να βρίσκεσαι στον χώρο σου. Θέλει επιμονή, και σε αυτό με βοήθησε η αποδοχή και η αγάπη του κοινού. Όταν ο κόσμος σε αποδέχεται και σε ακολουθεί, έχεις το περιθώριο, από σεβασμό και μόνο σε αυτό το κοινό, να ανεβάζεις όσο μπορείς τον πήχη για να κάνεις την μια παραγωγή καλύτερη από την άλλη, να έχεις την εικόνα που εσύ θέλεις, να βάζεις τους όρους σου στη δουλειά. Αυτά βεβαίως έχουν κόστος, δεν είναι αβασάνιστες αποφάσεις. Αλλά πρέπει να σε βοηθάνε και οι καταστάσεις, το αστέρι σου, να έχεις μια δική σου επιλογή για το πώς θέλεις να υπάρξεις, να λες πολλά όχι, να έχεις τύχη…
Πιστεύετε στη τύχη;
Πιστεύω ότι στις ζωές όλων μας προκύπτουν κάποιες ευκαιρίες, γίνονται κάποιες συναντήσεις που μπορεί να είναι μοιραίες και έρχονται κάποιες επαφές που μπορεί να αλλάξουν τον κόσμο σου. Το θέμα λοιπόν είναι πόσο έτοιμος είσαι ανά πάσα στιγμή να αλλάξεις ρώτα. Πόσο έτοιμος είσαι να στρίψεις δρόμο. Αυτό είναι και θέμα ενστίκτου και θέμα τύχης. Κάποιες φορές βέβαια, κάποια πράγματα είναι για να γίνουν, όπως λέμε! Με μια μεταφυσική προσέγγιση θα έλεγα ότι ίσως τελικά έρχονται πράγματα στις ζωές μας, που είτε το θέλουμε είτε όχι, δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε. Και πρέπει να ακολουθείς αυτό τον δρόμο που σου δείχνει η ζωή. Συνήθως δεν βγαίνεις χαμένος! Δεν ξέρω λοιπόν αν όλα αυτά είναι τύχη ή κάτι άλλο.
Στον Θεό πιστεύετε αλήθεια;
Πιστεύω ότι όλοι μας είμαστε μικρές θεότητες. Κι εσύ, κι εγώ, και ο διπλανός μας και όλοι γύρω μας. Κρύβουμε μέσα μας μικρές θεότητες με απίστευτες δυνατότητες. Με αυτή την έννοια πιστεύω σε μια μεταφυσική δύναμη που μπορεί να έχει ο άνθρωπος.
Δεν ξέρω ωστόσο, έτσι όπως είναι τα πράγματα στην εποχή μας, κατά πόσον μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τις όποιες δυνατότητές μας.
Είναι αλήθεια, περνάμε μια περίοδο κρίσης. Πέρα από το τελευταίο καιρό που τα πράγματα έφτασαν σε ακραία σημεία, έχουμε στις πλάτες μας κάποια χρόνια σοβαρής κρίσης που έχει κάνει σίγουρα τα πράγματα πολύ πιο δύσκολα. Ιδίως μάλιστα στον χώρο της τέχνης που κινούμαι. Αναγκάζεσαι να συμπεριφερθείς, να ζήσεις και να λειτουργήσεις κάτω από μια οικονομική συνθήκη που είναι δυσμενής και προκαλεί εξίσου δυσμενείς συνθήκες σε όλους τους τομείς μιας κοινωνίας.
Ποια πρέπει να είναι η θέση ενός καλλιτέχνη στην κατάσταση αυτή;
Η θέση του καλλιτέχνη είναι να κάνει το καλύτερο που μπορεί καταρχήν στην τέχνη του. Να παράγει μουσική, να παράγει τέχνη και να συμπαρίσταται. Οι τέχνες γενικότερα, αλλά ειδικά η μουσική λόγω της αμεσότητάς της, έχει μια απίστευτη θεραπευτική δύναμη! Με αυτήν την έννοια λοιπόν της θεραπευτικής τέχνης, ο καλλιτέχνης είναι εδώ και συμπαρίσταται με τον δικό του τρόπο. Η τέχνη κάνει τη δουλειά της από μόνη της. Από εκεί και πέρα αν κάποιος κρίνει ότι θέλει να ‘’επέμβει’’ και με άλλο τρόπο, μπορεί να το κάνει. Ο καθένας λειτουργεί όπως πιστεύει.
Εσείς τι πιστεύετε ότι θα μας βγάλει από το κοινωνικό κυρίως αδιέξοδο που ζούμε;
Νομίζω η ψυχραιμία και η καλή θέληση. Η ψυχραιμία και η ομόνοια. Η ψυχραιμία και η συνεννόηση. Χρειάζεται να είμαστε όλοι μας προσεκτικοί, περνάμε δύσκολα χρόνια, και για να μην γίνουν και αδελφοκτόνα, χρειάζεται μέτρο και κατανόηση της αντίθετης άποψης. Δεν ήμασταν δυστυχώς πολύ ενεργοί πολίτες τα προηγούμενα χρόνια, και αφήσαμε μια πολιτική ηγεσία να μας κάνει ότι θέλει χωρίς να ασχολούμαστε με όσα συμβαίνουν.
Παρά ωστόσο τις δυσμενείς συνθήκες που λέτε, δεν έχει αναβιώσει το πολιτικό τραγούδι όπως συνέβη σε ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν.
Νομίζω ότι εκφραζόμαστε αλλιώς στις μέρες μας. Αν και για μένα πολιτικό είναι κάθε τραγούδι το οποίο μπορείς να πεις, ακόμη κι αν είναι ερωτικό. Δηλαδή ένα τραγούδι σε ποίηση του Ελύτη ή ένα αυθεντικό λαϊκό τραγούδι ενός από τους κλασικούς μας συνθέτες, έχει μια τοποθέτηση. Μας δείχνει πως βλέπει τη ζωή, πως βλέπει τον απέναντι ή πως βλέπει τον εαυτό του μέσα από τον απέναντι. Για μένα λοιπόν κάθε τραγούδι μπορεί να είναι πολιτικό, όπως και καθετί που κάνουμε στην καθημερινότητά μας. Τα σπουδαιότερα βέβαια τραγούδια με πολιτική θέση γράφτηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας, όπου πραγματικά υπήρξαν αριστουργηματικές συνθέσεις. Οι σημερινές συνθήκες είναι διαφορετικές. Υπάρχουν τραγούδια ωστόσο που μιλάνε για όσα ζούμε. Για παράδειγμα υπάρχει ένα τραγούδι στον νέο μου δίσκο σε στίχους Νίκου Μωραΐτη με τίτλο «Άτομα», που έχει μεγάλη σχέση με τις ζωές μας σήμερα.
Στο σημείωμα αυτού του νέου δίσκου με τίτλο «9+1 Ιστορίες», γράφετε ότι η παραγωγή του ήταν σαν μια μικρή Οδύσσεια!
Ήταν μια μικρή Οδύσσεια πράγματι! Λόγω των συνεχόμενων αλλαγών και των συνθηκών που υπάρχουν σήμερα στην δισκογραφία που μεταβάλλεται διαρκώς, υπήρξαν πολλές δυσκολίες που καθυστέρησαν αυτή τη δουλειά.
Με ποια κριτήρια ξεκινάτε να ετοιμάζετε μια καινούργια δουλειά;
Τα κριτήρια για μένα είναι πάντα ίδια. Το κατά πόσον με γοητεύουν οι άνθρωποι με τους οποίους επιλέγω να συνεργαστώ και φυσικά κατά πόσον τους γοητεύω κι εγώ –είναι αμφίδρομη η σχέση ανάμεσα στον δημιουργό και τον ερμηνευτή– και κατά πόσον μπορούν να γεννηθούν πράγματα αβίαστα, από μόνα τους, χωρίς να γίνονται μουσικές και τραγούδια κατά παραγγελία. Προσωπικά δίνω πάντα βάση στη μελωδία, αλλά ίσως δίνω ελάχιστα μεγαλύτερη προσοχή στον στίχο. Για μένα είναι σημαντικά τα λόγια που θα πεις σε ένα τραγούδι. Θέλω να λένε επί της ουσίας κάτι.
Για παράδειγμα, λέτε σε ένα ντουέτο που κάνετε με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο δίσκο αυτό ότι «..δεν έγινε ο κόσμος για να ‘μαστε μόνοι».
Αυτό είναι μια ευχή! Επειδή είναι δύσκολα τα χρόνια που περνάμε και είναι εποχές που φιλίες χαλάνε αλλά και δημιουργούνται ή αγάπες χάνονται ή και δυναμώνουν, αυτό που είναι απόλυτα σίγουρο είναι ότι χρειαζόμαστε τον διπλανό μας. Χρειάζεται να δείχνουμε σεβασμό και απέναντι στον άλλον και απέναντι στον εαυτό μας.
Όλα αυτά τα χρόνια έχετε μια παράλληλη πορεία και σε διεθνές επίπεδο, κάνοντας πολλές συναυλίες σε διάφορες πόλεις του κόσμου. Πως είναι να τραγουδάς σε ένα κοινό που δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα σου;
Υπάρχει πράγματι μια διεθνής βόλτα. Είναι κάτι που θα μπορούσε να γίνεται χρόνια τώρα από πολλούς Έλληνες καλλιτέχνες, αλλά δεν γινόταν γιατί σαν χώρα ήμασταν λόγω των συνθηκών κάπως αποκλεισμένη. Όταν η Ελλάδα ξεκίνησε να παίρνει Όσκαρ ή Νόμπελ και παρόμοιες διακρίσεις, ήρθε δυστυχώς μια δικτατορία που τα τσάκισε όλα. Από τότε λοιπόν νομίζω ότι ξεχάσαμε λιγάκι να επικοινωνούμε με τον υπόλοιπο κόσμο. Στόχος μου μέσα από αυτή τη διεθνή βόλτα που κάνω όλα αυτά τα χρόνια, είναι να συναντηθούμε μουσικά με ανθρώπους που μπορεί να έχουν άλλα ακούσματα, να συναντηθούμε συναισθηματικά, να μιλήσουμε και να επικοινωνήσουμε με μια γλώσσα ψυχής και τέχνης που μιλάει πάντα ξεκάθαρα. Αυτή η συγκεκριμένη μουσική βόλτα έχει πολύ χαρά! Ζούμε μια ανάταση ψυχής μέσα από αυτήν και προσπαθούμε να ενωνόμαστε το κοινό που έρχεται να μας ακούσει με έναν βαθύ τρόπο.
Έχετε ορίσει το κοινό σας γενικά; Τι εικόνα πιστεύετε ότι έχει για εσάς;
Την καλύτερη (γελάει). Αστειεύομαι προφανώς, θέλω να πω ότι νιώθω απλά πως υπάρχει μια αγάπη από το κοινό, μια εμπιστοσύνη, αλλά και ένας έλεγχος, με την έννοια ότι ο κόσμος που σε ακούει για χρόνια και σε ακολουθεί πιστά, έχει μετά από κάποιο σημείο απαιτήσεις από εσένα. Μερικές φορές τις ικανοποιούμε αυτές τις απαιτήσεις, τις περισσότερες ελπίζω, ενώ κάποιες άλλες φορές όχι.
Η υστεροφημία σας απασχολεί καθόλου;
Όλους νομίζω μας απασχολεί και όλοι οι μουσικοί θέλουμε να αφήσουμε έστω και ένα μικρό λιθαράκι σε αυτήν την μοναδική τέχνη αλλά και σε αυτήν την μοναδική περιουσία που έχουμε στην ξεχωριστή ελληνική μουσική. Το λέω με την έννοια του ότι θέλεις σίγουρα κάποια τραγούδια σου να μείνουν στον χρόνο, να αφήσεις κι εσύ μια παρακαταθήκη. Αν αυτό εννοούμε σαν υστεροφημία βεβαίως και με ενδιαφέρει.
Σας ρώτησα στην αρχή για τις φιλοδοξίες που είχατε όταν ξεκινήσατε την καριέρα σας. Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, έχετε νέες φιλοδοξίες;
Ωραία τραγούδια και ωραίες μουσικές είναι οι φιλοδοξίες μου! Έχω κάνει πολλά πράγματα, νιώθω πολύ γεμάτη και πολύ ευτυχής με την δουλειά μου. Είμαι τυχερή. Εύχομαι όσο ακόμη τραγουδάω, είτε σαν άνθρωπος της μουσικής είτε σαν κοινό, να γράφονται καινούργια τραγούδια με ουσία. Αυτό είναι για μένα ζωή και αυτό πρέπει να είναι η ζωή. Να μην σταματούν ποτέ οι φιλοδοξίες μας, οι ελπίδες μας και τα όνειρά μας!
Info
Το άλμπουμ «9+1 Ιστορίες» περιέχει τραγούδια των Νίκου Πορτοκάλογλου, Θέμη Καραμουρατίδη, Λήδας Ρουμάνη, Νίκου Μωραΐτη, Στάθη Δρογώση και Χρήστου Δεληγιάννη.